Përmendja e Allahut bëhet me zemër, bëhet me gjuhë dhe bëhet me gjymtyrë.
Zemra e përmend Allahun me meditim.
Gjuha e përmend Allahun me shqiptim.
Gjymtyrët e përmendin Allahun me vepra.
Pra, përmendja e Allahut bëhet me zemër, bëhet me gjuhë, si dhe bëhet bashkërisht me zemër dhe me gjuhë.
– Përmendja e Allahut me zemër nënkupton të meditosh dhe të mendosh në madhështinë e Allahut dhe shenjat e Tij sheriatike, në Kuranin dhe në rregullat e tij, në shenjat e Allahut në krijesat e Tij, si: në qiellin, në Tokën, në Diellin, në Hënën etj.
El-Kadi Ajad, Allahu e mëshiroftë, ka thënë: “Nga përmendja e Allahut me zemër është që myslimani ta kujtojë Allahun me zemrën e tij gjatë urdhrave dhe ndalesave të Tij. Në këtë mënyrë ta zbatojë atë që është urdhëruar dhe të largohet prej asaj që është ndaluar.”[1]
– Përmendja e Allahut me gjuhë bëhet me tesbih (subhanallah), me tehlil (la ilahe il-lallah), me istigfar (kërkimfalje), me lexim të Kuranit dhe me çdo fjalë që afron tek Allahu.
Shkalla më e lartë është që përmendësi të bashkojë në mes dhikrit të zemrës dhe dhikrit të gjuhës.
Imam Neveviu, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Dhikri bëhet me zemër dhe bëhet me gjuhë, por dhikri më i mirë është ai që bëhet me zemër dhe me gjuhë bashkë. E, kur e bën veç njërën prej tyre, dhikri me zemër është më i mirë se ai me gjuhë.
Nuk duhet të braktiset dhikri i gjuhës me zemrën nga frika e të tjerëve se do të mendojnë që dhikrin po e bën për syefaqësi, bile përkundrazi dhikrin nuk e ndal dhe me të e synon Fytyrën e Allahut. E përmendëm më herët se Fudajl ibn Ijadi, Allahu e mëshiroftë, thoshte: “Lënia e veprës nga frika e njerëzve është syefaqësi.” Nëse njeriu ia hap vetes derën e vërejtjeve dhe ruajtjes nga mendimet e kota të njerëzve, do t’i mbyllen shumë dyer të hairit dhe do të humbë shumë gjëra të rëndësishme të fesë për veten e tij.”[2]
– Përmendja e Allahut me gjymtyrë nënkupton të vepruarit me nënshtrime ndaj Allahut. Çdonjëri që punon me nënshtrime ndaj Allahut, llogaritet përmendës i Allahut.
Imam Neveviu, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Dije që mirësia e dhikrit është e papërkufizuar në tesbih (thënia subhanallah), tehlil (thënia la ilahe il-llah), tehmid (elhamdulilah), tekbir (Allahu ekber) dhe të ngjashmeve me to, madje çdonjëri që punon për Allahun me nënshtrime llogaritet përmendës i Allahut. Kështu tha Seid ibn Xhubejr dhe dijetarët të tjerë, Allahu i mëshiroftë!
Ataja, Allahu e mëshiroftë, tha: ‘Ndejat e dhikrit janë ndejat ku mësohen rregullat e hallallit dhe haramit; rregullat e shitblerjes, namazit, agjërimit, niqahut, divorcit, haxhit e të ngjashmeve me to’.”[3]
Namazi bën pjesë në përmendjen e Allahut, xhihadi bën pjesë në përmendjen e Allahut, respektimi i prindërve bën pjesë në përmendjen e Allahut, respektimi i akraballëkut bën pjesë në përmendjen e Allahut, ndihma e myslimanit bën pjesë në përmendjen e Allahut, përkrahja e atij që i është bërë padrejtësi bën pjesë në përmendjen e Allahut, marrja e dijes dhe mësimdhënia bëjnë pjesë në përmendjen e Allahut, thirrja në të mirë dhe ndalimi nga e keqja bëjnë pjesë në përmendjen e Allahut.
- A është kusht në dhikër që përmendësi ta dëgjojë veten dhe ta lëvizë gjuhën e tij?
Te dhikri që shqiptohet me gjuhë patjetër duhet që të lëvizin buzët, si: leximi i Kuranit, tesbihi, tehmidi, tehlili, dhikri i sabahut dhe i mbrëmjes, dhikri i gjumit, dhikri i hyrjes në tualet e të tjera. Për t’u konsideruar përmendës i Allahut patjetër duhet që gjatë dhikrit të lëvizin buzët.
Për mirësitë e disa veprave (kush thotë kështu dhe kështu, do të fitojë kështu dhe kështu), shpërblimi i tyre arrihet vetëm nëse lëvizin buzët. E, po që se njeriu e mediton me zemër, por nuk e shqipton me gjuhë, nuk e arrin shpërblimin e veçantë që e premtoi sheriati. Unikë për këtë janë të gjithë dijetarët, siç e përcjell Ibn Haxher el-Hejthemij, Allahu e mëshiroftë. Megjithatë ai do të shpërblehet nga një anë tjetër, ajo e meditimit dhe e përsiatjes.[4]
Imam Maliku, Allahu e mëshiroftë, për atë që lexon në namaz dhe nuk e dëgjon askush, madje as ai vetë s’e dëgjon vetveten dhe gjatë leximit nuk i lëviz buzët, tha: “Ky nuk është lexim, por leximi bëhet me lëvizjen e buzëve.”[5]
Imam El-Kasanij, Allahu e mëshiroftë, tha: “Leximi në namaz nuk bëhet ndryshe veçse me shqiptimin e shkronjave duke i lëvizur buzët. Namazfalësi i cili ka mundësi të lexojë, nëse nuk i shqipton shkronjat me buzët e tij, nuk i pranohet namazi i tij.”[6]
Argument tjetër që e përforcon këtë rregull është se dijetarët e ndalojnë që xhunubi të lexojë Kuran me gjuhë, por e lejojnë që të shikojë në Mus’haf pa e prekur, të lexojë Kuran me zemër pa e shqiptuar me gjuhë. Kjo gjë aludon në dallimin në mes të të dyja çështjeve dhe se moslëvizja e gjuhës llogaritet moslexim.”[7]
E pyetën Ibn Uthejminin, Allahu e mëshiroftë, se a detyrohet lëvizja e gjuhës gjatë leximit të Kuranit në namaz? Apo mjafton veç leximi me zemër?
U përgjigj: “Leximi në namaz patjetër duhet të bëhet me gjuhë. Nëse namazfalësi lexon me zemër, pa e shqiptuar me gjuhë, namazi i tij nuk është i saktë. E njëjta vlen edhe për dhikrin, nuk pranohet të shprehet veç me zemër, po duhet patjetër të lëvizin gjuha dhe dy buzët, sepse dhikri është fjalë, e realizimi i fjalëve nuk arrihet përveçse me lëvizjen e gjuhës dhe të dyja buzëve.”[8]
Kurse kushti tjetër që njeriu ta dëgjojë veten gjatë dhikrit; shumë prej dijetarëve e kanë përmendur këtë kusht, por e vërteta është që nuk është kusht, mjafton që ta lëvizë gjuhën e tij. Me këtë realizohet të folurit.
Ky është mendimi i Ibn Tejmijes dhe si të saktë e zgjodhi Ibn Uthejmini, Allahu i mëshiroftë!
[1] El-Futuhat er-Rabanije (1/106).
[2] El-Edhkar (fq. 9).
[3] El-Edhkar (fq. 910).
[4] El-Futuhat er-Rabanije (1/106).
[5] El-Bejan ue et-Tehsil (1/490).
[6] Beda’i es-Sana’i (4/118).
[7] El-Mexhmu’ (2/187-189).
[8] Mexhmu’ fetava Ibn Uthejmin (13/156).
Dr. Muhamed Salih el-Munexhid
Pjesë nga libri i përkthyer në shqip: “Domethëniet dhe kuptimet e dhikrit”
Nga arabishtja: Irfan JAHIU
