NAMAZI I TERAVIVE NË RAMAZAN
Pejgamberi ﷺ thotë: “Atij që e fal namazin e natës gjatë Ramazanit duke besuar dhe llogaritur në shpërblimin e Allahut, i falen mëkatet e së kaluarës.”[1]
Pra, me sinqeritet, me vullnet, me vendosmëri, me shpirt të dëlirë dhe duke kërkuar shpërblimin, agjëron dhe falet natën dhe e shpreson shpërblimin e Allahut. Këtij i falen mëkatet e së kaluarës.
Ai që i fal teravitë dhe vitrin me imam, pastaj dëshiron natën t’i falë edhe disa rekate shtesë, nuk është problem, veç namazin e fal nga dy rekate dhe vitrin nuk e përsërit.
ME FRIKË DHE SHPRESË
Allahu thotë: “Ata ngrihen nga shtrati, i luten Zotit të tyre me frikë e shpresë…” (Es-Sexhde: 16)
I rreshtuan këmbët në namaz, lotët u rridhnin dhe kërkonin nga Allahu t’i lironte nga zjarri i Xhehenemit. Njëri e qortonte veten për mangësitë, tjetri e kujtonte gjendjen e rrugëtimit drejt ahiretit e i treti i frikohej Allahut, i Cili i dëgjon të gjitha dhe i sheh të gjitha. Të përulur e me këmbëngulësi deri në mëngjes duke e kërkuar shpëtimin. O Allah, na fal!
DERISA T’I PËRFUNDOJË
Pejgamberi ﷺ thotë: “Kush i fal teravitë me imam derisa t’i përfundojë, i shkruhet atij si të jetë falur tërë natën.”[2]
Hadithi tregon që teravitë me xhemat janë më të vlefshme se të falen vetëm. Ai që falet me imamin derisa t’i përfundojë teravitë, e merr shpërblimin sikur të jetë falur tërë natën.[3]
Për namazfalësin më mirë është teravitë t’i falë me imamin deri t’i përfundojë, pavarësisht a i fal njëmbëdhjetë, trembëdhjetë, njëzet e tri etj.[4]
Nuk ka pengesë që të ketë më shumë se një imam dhe ata të ndërrohen. Namazfalësi duhet t’u lidhet imamëve në namaz deri në fund, edhe pse ata ndërrohen në mes vete. Kështu e merr shpërblimin e faljes së teravive me imam.[5]
PREJ RREGULLAVE TË TERAVIVE
Teravitë falen nga dy rekate, ndërsa në fillim të çdo rekati të parë e lexon lutjen (subhaneke) që thuhet në fillim të namazit pas tekbirit fillestar.
Në mes të dy rekateve nuk ka dhikër që thuhet apo namaz vullnetar që shtohet.
Teravitë nuk kanë numër të caktuar, mbështetur në hadithin: “Namazi i natës falet dy nga dy rekate.”[6] Por, më së miri është që të falen tetë rekate namaz nate dhe tri rekate vitër ashtu si veproi Pejgamberi ﷺ.[7]
PREJ LUTJEVE NË RUKU DHE SEXHDE
Pozita e rukusë dhe sexhdes janë nga gjendjet më të mëdha ku shfaqet ubudija (të qenët rob i Allahut). Për këtë shkak, pëlqehet të zgjatet qëndrimi në ruku dhe sexhde në namazin e natës. Prej lutjeve që thuhen në to:
– “Subhane dhil Xheberuti vel Melekuti vel Kibrija vel Adhame”
(I Lavdëruar qoftë i Plotfuqishmi, të Cilit i takon Pushteti mbi çdo gjë, Atij i takon Lavdia dhe Madhështia).
Fjala “El-Xheberut” (i Plotfuqishmi); nënkupton se mbizotërimi dhe ngadhënjimi i plotë i takon veç Allahut.
Fjala “El-Melekut” (të Cilit i takon Pushteti mbi çdo gjë); nënkupton që Atij i takon sundimi i përgjithshëm, i jashtëm dhe i brendshëm.
– “Subhaneke Allahumme Rabbena ve bihamdike, Allahumme-gfir li”
(I Lavdëruar qofsh, o Allah, Zoti ynë, Ty të takon falënderimi! O Allah, më fal mua!)
– Subbuhun kuddusun rabul melaiketi verruh”
(I Dëlirë nga çdo mangësi, i Shenjtë, Zoti i melekëve dhe i Xhibrilit).”
“Subbuhun kuddusun” (I Dëlirë nga çdo mangësi, i Shenjtë)”; do të thotë i dëlirë nga mangësitë, ortakëria dhe çdo gjë që nuk i përket hyjnisë.
“ver-ruh (i Xhibrilit)”; fjala er-Ruh që ka ardhur në hadith e ka për qëllim Xhibrilin (dhe u veçua me përmendje karshi melekëve të tjerë në shenjë respekti dhe nderi).
NDËRRIMI I XHAMIVE
Ndërrimi i xhamive për namazin e teravive, nëse bëhet me qëllim që imami me zërin e bukur të tij ta shtojë përuljen në namaz, atëherë nuk është problem. A, nëse falet pas një imami që me leximin e tij qetësohet dhe i shtohet përulja në namaz, më mirë është të mos shkojë në xhami të tjera, por le të vazhdojë të falet pas tij, sepse në xhamitë e tjera ka mundësi mos ta arrijë rehatinë shpirtërore dhe përuljen sikur te imami i parë.[8]
ATIJ QË I KA IKUR NAMAZI I JACISË NË RAMAZAN
Atij që i ikën namazi i jacisë me xhemat dhe në xhami vjen kur imami është duke i falur teravitë, çfarë është më e mira të veprojë në këtë rast?
Nëse janë dy veta apo më shumë, më e mira është ta falin jacinë ata në xhemat pa iu lidhur imamit. Po qe se i lidhen imamit me nijet të jacisë, nuk është problem, sepse Muadh ibn Xhebeli h e falte farzin e jacisë me Pejgamberin ﷺ, e pastaj kthehej te fisi i vet e ua falte jacinë atyre dhe kjo i llogaritej nafile (vepër vullnetare).
Nëse është vetë, më mirë është të lidhet me imamin me nijet të jacisë e pastaj e plotëson namazin vetë (sepse imami i fal teravitë nga dy rekate, kurse jacia i ka katër rekate, pra, dy i fal me imamin dhe dy i plotëson vetë).[9]
NGA RREGULLAT E LEXIMIT TË KURANIT NË NAMAZIN E NATËS
Pejgamberi ﷺ gjatë leximit të Kuranit në namazin e natës, kur kalonte tek ajeti ku përmendej lavdërimi i Allahut, thoshte subhanallah, kur kalonte tek ajeti ku përmendej mëshira, e kërkonte atë, kur kalonte tek ajeti ku kërkohej mbrojtje ose tek ajeti ku përmendej ndëshkimi i Allahut, kërkonte mbrojtjen e Allahut.[10] Kjo ligjërohet për imamin dhe për atë që falet pas imamit. Omer ibn el-Hatabi h për ajetin: “Atyre që u kemi dhënë Librin dhe e lexojnë ashtu siç është shpallur…” (El-Bekare: 121), thoshte: “Janë ata që kur kalojnë tek ajeti ku përmendet mëshira, e kërkojnë prej Allahut, kur kalojnë tek ajeti i ndëshkimit, kërkojnë mbrojtjen e Allahut.”[11]
HESHTJA DHE DHIKRI
Është vërtetuar që Pejgamberi ﷺ në namazin e natës e lexonte Kuranin rrjedhshëm dhe ngadalë, kur kalonte tek ajeti ku përmendej lartësimi i Allahut, thoshte subhanallah, kur kalonte tek ajeti ku përmendej mëshira, e kërkonte atë, kur kalonte tek ajeti ku kërkohej mbrojtje ose tek ajeti ku përmendej ndëshkimi i Allahut, kërkonte mbrojtjen e Allahut. Tash parashtrohet pyetja se a mundemi të veprojmë njësoj në teravi, edhe pse në fakt teravitë janë nga namazi i natës?
Përgjigjja: “Nuk ka pengesë për imamin dhe për atë që falet i vetëm, kurse për atë që falet pas imamit nëse nuk e pengon që ta përcjellë imamin, atëherë le ta thotë dhikrin, por, nëse kjo e dekoncentron në namaz, atëherë nuk e vepron. Në këtë rast heshtja dhe dëgjimi për të janë më të rëndësishëm.”[12]
TEPRIMI NË DUANË E KUNUTIT
Urrehen fjalët e tepërta, rritja e tepërt e zërit dhe zgjatja e lodhshme në kunut. Imamët nganjëherë është mirë ta lënë duanë në kunut, që njerëzit mos të mendojnë se duaja e kunutit është obligim në vitër.[13]
TË QARËT E LEJUAR
Të qarët nga frika e Allahut është adhurim. Zjarri nuk e prek atë sy i cili qan nga frika e Allahut. Të qarët e Pejgamberit ﷺ nuk ishte britmë dhe as ushtimë, por ishte e qarë e fshehtë. Nganjëherë nuk mund ta përmbante veten dhe dallohej që qante e herëve të tjera e fshihte. Përcillet në një hadith: “Gumëzhima që dilte nga gjoksi i tij, i ngjante gumëzhimës së ujit që vlon.”[14]
Gjatë teravive shohim disa që ndikohen nga duatë në kunut dhe qajnë, ndërsa gjatë namazit nuk ndikohen nga Kurani dhe nuk qajnë nga dëgjimi i tij. Disa prej duave në kunut madje nuk janë as nga suneti, po janë fjalë që disa imam vetë i formojnë. Ato dua i përsërisin disa herë derisa nisin të qajnë dhe e nxisin edhe xhematin të qajnë. Të qarët gjatë dëgjimit të Kuranit është më me meritë se të qarët gjatë duave në kunut.
DHIKRI PAS VITRIT
Pejgamberi ﷺ pas selamit në namazin e vitrit thoshte: “Subhanel Melikil Kuddus” (I Lartësuar qoftë Allahu, Sunduesi i Pastër nga çdo e metë). E përsëriste tri herë dhe në herën e tretë e ngrinte zërin.[15]
MBAJTJA E MUS’HAFIT NË DORË GJATË TERAVIVE NGA NAMAZFALËSI
Mbajtja e Mus’hafit në dorë gjatë teravive për atë që nuk e përcjell imamin[16], është në kundërshtim me sunetin në disa aspekte:
Namazfalësi që falet pas imamit e humb mundësinë t’i vendosë duart në gjoks.
E humb mundësinë të shikojë në vendin e sexhdes.
I bie përulja për shkak të lëvizjeve të shumta gjatë shfletosjes së Mus’hafit, mbylljes dhe hapjes së tij në namaz.
I pengon namazfalësit përreth tij me lëvizjet e shpeshta.
Shikimin e lëviz shpesh duke i përcjellë ajetet në Kuran.[17]
AJO QË BIE NË KUNDËRSHTIMIN ME KUNUTIN
Allahu thotë: “…qëndroni me devotshmëri para Allahut, duke iu lutur Atij.” (El-Bekare: 238); që do të thotë qëndroni të përulur me sinqeritet para Allahut.
Pra, çdo lëvizje e panevojshme në namaz është veprim i kotë. Disa namazfalës që falen pas imamit, me hapjen e Mus’hafit në teravi e humbin mundësinë t’i vendosin duart në gjoks dhe të shikojnë në vendin ku bien në sexhde që janë prej sunetit. Po ashtu e preokupojnë veten me nxjerrjen dhe futjen e Mus’hafit në xhep, me hapjen dhe mbylljen e tij gjatë namazit. Ka prej tyre që gjatë namazit e nxjerrin celularin ta incizojnë duanë e kunutit. Të gjitha këto lëvizje janë të panevojshme dhe bien në kundërshtim me rregullat e kunutit që Allahu urdhëroi t’u përmbahemi.
NUK FALET VITRI DY HERË NË NJË NATË
Ai që i fal teravitë me imam dhe pastaj dëshiron të falë namaz shtesë në fund të natës, i ka dy opsione:
Namazin e vitrit ta përfundojë me imamin, pastaj të falet natën sa rekate dëshiron, të japë selam në çdo dy rekate dhe vitrin nuk e përsërit, duke u mbështetur në hadithin: “Nuk falet vitri dy herë në një natë.”[18], dhe për shkak se Pejgamberi ﷺ pas vitrit i fali dy rekate.[19]
Opsioni i dytë është që pasi imami jep selam në vitër, ti nuk jep selam me imamin po ngrihesh e fal edhe një rekat, kështu i bën dy rekate. Pastaj mund të falesh sa të duash dhe e përfundon namazin me vitër në fund të natës.[20]
Më e mira nga të dy opsionet është opsioni i parë, si dhe është më larg syefaqësisë.
PREJ RREGULLAVE QË PËLQEHET T’U PËRMBAHET IMAMI NË KUNUT
Imami duhet t’u përmbahet disa rregullave në kunut:
Të kujdeset që lutjet që i thotë në kunut të jenë nga Kurani dhe Suneti, të shkurtra dhe gjithëpërfshirëse.
Ta lërë duanë herë pas herë të mos mendojnë njerëzit se kunuti është i patjetërsueshëm në vitër.
Mos ta teprojë në shprehje dhe në rimë.
Mos të hyjë në detaje të palejuara.
Mos ta teprojë në ngritjen e zërit.
Mos të dalë nga synimi i duasë e të kalojë prej duasë në hutbe apo këshillë.
Mos ta zgjasë kunutin aq shumë sa namazfalësit që falen pas tij të lodhen dhe të mërziten.
JO EKZAGJERIMEVE
Imamët gjatë teravive në Ramazan e japin mundin e tyre që duhet falënderuar, megjithatë gjatë kunutit duhet të kihet parasysh edukata me Allahun. Zëri duhet ulur dhe duhet pasur kujdes që duaja të mos shndërrohet në zbukurim duke e parafrazuar si poezi, duke e kënduar me nota dhe rima si të muzikës, ashtu që t’i bëjë ata që falen pas tij të bërtasin (nga emocionet) së bashku me imamin. Kujdes të veçantë duhet të kihet që gjatë duave mos të emërtohet Allahu me emra që nuk e ka emërtuar Veten dhe të përshkruhet me përshkrime të cilat nuk lejohen fetarisht. Allahu lutet me Emrat e Tij të Lartë dhe Cilësitë e Tij të Bukura.
PREJ RREGULLAVE TË KUNUTIT
Pyetja: “Kur imami e lavdëron Allahun në fillim të duasë së kunutit, a lejohet shqiptimi i fjalëve ‘s’ka dyshim, kjo është e vërtetë”, ‘ne dëshmojmë’, ‘o Allah’; dhe a lejohet që të ngrihen duart në kunutin e vitrit?”
Përgjigja: “Ajo që ligjërohet gjatë duasë në kunut është të thuhet ‘amin (o Allah pranoje)’, ndërsa gjatë lavdërimit të Allahut mjafton heshtja. Po qe se gjatë lavdërimit ai që falet pas imamit thotë ‘subhaneke apo subhanehu (i Lartësuar je Ti o Allah, apo i Lartësuar është Allahu)’, nuk është problem. Lejohet të ngrihen duart gjatë duasë në kunut dhe për këtë ka argument.”[21]
PËRSËRITJA E DISA AJETEVE
Nëse imami i përsërit disa ajete ku përmendet mëshira apo dënimi i Allahut, që njerëzit t’i nxisë në meditim, përulje dhe që të marrin mësim, nuk ka pengesë përderisa nijeti i tij është i mirë.
Pejgamberi ﷺ e fali namazin e natës me ajetin: “Nëse Ti i dënon ata, robërit e Tu janë e, nëse i fal ata, me të vërtetë, vetëm Ti je i Plotfuqishmi dhe i Urti.” (El-Maide: 118)
Megjithatë, nëse imami e sheh më të arsyeshme ta lërë këtë gjë, duke e pasur parasysh se përsëritja e ajeteve i nxit të qajnë namazfalësit e kjo pastaj mund t’i shqetësojë ata, atëherë më e mira është t’i iket e të mos krijohet rrëmujë.[22]
PREJ DUAVE NË KUNUT
Shpesh i dëgjojmë imamët të luten në kunut me duanë që ka ardhur në sunet: “ve-xhal the’rana ala men dhalemena (hakmerrju atyre që na kanë bërë padrejtësi).”[23]
Kuptimi është: “O Allah, hakmarrja le ta përfshijë vetëm atë që na bëri padrejtësi dhe mos lejo që t’i tejkalojmë kufijtë që kur të shkojmë pas hakmarrjes, ta dëmtojmë të pafajshmin, ashtu si vepronin në periudhën para Islamit.”[24]
“Ve-heb el-musiine minna lil-muhsinin (o Allah, fali dhe udhëzoji gjynahqarët prej nesh nëpërmjet punëmirëve)”; këtë dua e dëgjojmë shpesh në kunut, ndërsa kuptimi i saj është: “Allahun e lusim që t’i falë gjynahqarët prej myslimanëve me lutjet, ndërmjetësimin dhe shoqërimin e punëmirëve. Nuk ka ndonjë pengesë këtu, sepse shoqërimi dhe ndeja me punëmirët është një prej shkaqeve të faljes së gjynaheve. Kush ulet me ta dhe i shoqëron, nuk pendohet asnjëherë. Megjithatë, myslimani për t’iu falur gjynahet, nuk mbështetet vetëm në këto shkaqe, por ai obligohet të pendohet vazhdimisht, ta llogarit veten dhe të përpiqet t’i kryejë adhurimet.”[25]
Prej duave që i dëgjojmë në kunut është edhe duaja e cila ka ardhur në sunet: “Ve metti’ana bi esmaina ve ebsarina ve kuvvetina ma ahjajtena vexh’alhu elvarithe minna (O Allah, bëna të kënaqemi me dëgjimin tonë, me shikimin tonë dhe me fuqinë tonë sa të jemi gjallë dhe bëji trashëguesit tanë).”[26]
Cili është kuptimi i fjalëve : “vexh’alhu elvarithe minna (dhe bëji trashëguesit tanë)”?
Përgjigjja:
“Do të thotë bëje dëgjimin, shikimin dhe fuqinë tonë të pandashme prej nesh deri në vdekje. Erdhi në formë të ekzagjerimit sikur ato mbeten edhe pas vdekjes, sepse trashëguesi mbetet pas vdekjes së trashëgimlënësit.
– Disa dijetarë të tjerë thonë: ‘Kuptimi është: Ruaji ato te trashëgimtarët dhe pasardhësit tanë pas vdekjes sonë’.”[27]
FËMIJA DHE XHAMIA
Prej edukimit të mirë në fushën e ibadetit është prindi ta marrë fëmijën me vete në xhami. Ndërkohë, kur e merr me vete në xhami, duhet të ketë kujdes në disa gjëra:
Fëmija të jetë në moshën kur nis t’i dallojë gjërat (diku 6 apo 7-vjeçar) dhe e dallon rëndësinë e namazit.
Ta afrojë te vetja në rresht që ta ketë nën kontroll lëvizjen e tij.
Ta pengojë të kthehet mbrapa dhe të bëjë rrëmujë me fëmijët e tjerë.
Mos ta lërë të dalë jashtë xhamisë e të rrezikohet nga lëndimi apo diçka e keqe.
Ta nxisë për durim duke ia kujtuar shpërblimin e, nëse nis të ndiejë vështirësi, atëherë e udhëzon të falet ulur.
DALJA E GRUAS PËR NË TERAVI
Pejgamberi ﷺ thotë: “Mos i pengoni gratë tuaja të shkojnë në xhami, edhe pse namazi në shtëpitë e tyre është më i mirë për to.”[28]
Më e mirë për gruan është që namazin e teravive dhe namazet e tjera t’i falë në shtëpinë e saj, qoftë banore e Mekes apo nga vende të tjera.[29]
Megjithatë, po qe se dëshiron namazin ta falë në xhami, lejohet të shkojë në xhami, por me kushte:
Të jetë e mbuluar.
Të marrë leje nga burri apo përgjegjësi i saj.
Dalja e saj të mos i vë në rrezik ata të cilët ajo e ka për obligim të kujdeset për ta.
Të mos dalë e parfumosur.
Dalja e saj nuk duhet ta rrezikojë të bjerë në gjynah sikur të vetmohet me burrë të huaj në veturë, apo të përzihet me burra.
ROLI I GRUAS SË NDERSHME
Kur burri nuk shpreh interes dhe është indiferent karshi adhurimeve në Ramazan, gruaja e ndershme e nxit atë të kthjellet dhe ta shfrytëzojë Ramazanin. Ia kujton atij vlerën e namazit të natës, me shumë urtësi dhe me fjalë të mira.
Amra, gruaja e Habib el-Axhemij, Allahu i mëshiroftë, e zgjonte burrin e saj për namaz nate dhe i thoshte: “Ngrihu, o ti njeri! Iku nata dhe erdhi sabahu. Para teje ke rrugëtim të gjatë a furnizim të paktë! Karvanët e punëmirëve na tejkaluan dhe ne mbetëm pas tyre!”[30]
Dr. Muhamed el Munexhidi
Nga arabishtja: Irfan JAHIU
Pjesë e librit: Zahireja e agjëruesit (është i përkthyer në gjuhë shqipe)
[1] Buhariu (37), Muslimi (760).
[2] Ebu Davudi (1375), Tirmidhiu (806), Nesaiu (1364), Ibn Maxhe (1327), shejh Albani e saktësoi hadithin.
[3] Fetava Ibn Baz (11/319).
[4] Fetava Ibn Baz (11/326).
[5] Fetava Ibn Uthejmin (14/190).
[6] Buhariu dhe Muslimi prej hadithit të Ibn Omerit h.
[7] Fetava Ibn Baz (15/28).
[8] Fetava Ibn Baz (11/329).
[9] Fetava Ibn Baz (30/29), Fetava el-Lexhnetu ed-Daime (7/402), Fetava Ibn Uthejmin (14/231).
[10] Muslimi (772), prej hadithit të Hudhejfes h.
[11] Tefsir Ibn Kethir (1/404).
[12] Fetava Ibn Uthejmin (13/341).
[13] Fetava Ibn Baz (14/161).
[14] Nesaiu (1214), prej hadithit të Abdullah ibn esh-Shehir h, shejh Albani e saktësoi hadithin.
[15] Nesaiu (1732), prej hadithit të Abdurrahman ibn Ebza h, shejh Albani hadithin e saktësoi. Zadul Mead (1/337).
[16] Qëllimi është për atë i cili qëndron pas imamit dhe e përcjell imamin në rast se gabon që ta përmirësojë. (sh,p.)
[17] Fetava Ibn Baz (11/341), Fetava Ibn Uthejmin (14/232).
[18] Ebu Davudi (1439), Tirmidhiu (470), prej hadithit të Talk ibn Alij h, shejh Albani e saktësoi hadithin.
[19] Tirmidhiu (471), prej hadithit të Umu Seleme i, shejh Albani e saktësoi hadithin.
[20] Fetava Ibn Baz (11/311-312).
[21] Fetava el-Lexhnetu ed-Daime (7/49).
[22] Fetava Ibn Baz (11/344).
[23] Tirmidhiu (3503), prej hadithit të Ibn Omerit k, shejh Albani e vlerësoi hadithin të mirë.
[24] Tuhfetul Ehvedhij (9/334).
[25] Fetava Ibn Baz (6/346).
[26] Tirmidhiu (3502), prej hadithit të Ibn Omerit k, shejh Albani e vlerësoi hadithin të mirë.
[27] Tuhfetul Ehvedhij (9/334).
[28] Buhariu (900), Muslimi (442), Ebu Davudi (567).
[29] Faqja el-Islam sual ve xhevab (161102).
[30] Sifatu Safve (1/407).
