Myslimani vetvetiu e di vlerën e nxënies përmendsh të Kuranit dhe pozitën e lartë të hafëzit. Grumbullimi i argumenteve dhe i vlerave veç e forcojnë dhe e shtojnë këtë botëkuptim.
Kur këtyre u shtohen shembuj të gjallë dhe praktikë, atëherë shtohet edhe më tepër bindja e njeriut për aftësinë e tij, për ta shndërruar këtë botëkuptim në realitet të prekshëm. Dëshminë më të mirë për këtë që po e them e gjejmë në Kuran dhe në Sunet, aty janë përmendur rrëfime dhe shembuj të ndryshëm për të marrë mësime dhe udhëzime.
Shembujt që do t’i përmend në vazhdim nga jetëshkrimi dhe biografitë e hafëzëve, shpresoj të bëhen udhërrëfim dhe model për të rinjtë.
– Nga jetëpërshkrimi i të rinjve:
Amër ibn Seleme , edhe pse i ri në moshë, interesohej shumë ta mësonte Kuranin. I priste udhëtarët që ktheheshin prej te Pejgamberi, alejhi selam, u shkonte afër dhe dëgjonte prej tyre atë që kishin mësuar nga Kurani. Për një kohë të shkurtër u bë më i miri te fisi i tij, saqë e angazhuan imam të tyre në namaz. Ai e tregon rastin e tij dhe thotë: “Në vendin ku jetoja kalonin udhëtarët që ktheheshin prej Pejgamberit, alejhi selam. U shkoja afër, e dëgjoja prej tyre Kuranin, derisa mësova diçka prej tij. Njerëzit e prisnin çlirimin e Mekës që të deklaroheshin për Islamin e tyre dhe, kur erdhi koha, shkonte ndonjëri prej tyre te Pejgamberi, alejhi selam, dhe i thoshte: ‘O i Dërguari i Allahut, unë jam nga delegacioni i filan fisit, erdha të lajmëroj për Islamin e tyre. Një ditë shkoi babai im ta lajmëronte Pejgamberin, alejhi selam, për Islamin e fisit të vet dhe, kur u kthye, u tha që Pejgamberi, alejhi selam, i kishte thënë atij: ‘Le t’ju prijë në namaz ai që di më shumë prej Kuranit.’ Njerëzit filluan të shikonin se kush dinte më shumë Kuran, nuk gjetën dikë tjetër që dinte më shumë Kuran se unë. Më dhanë përparësi t’u prija atyre në namaz edhe pse në moshë isha shumë i ri.”[1]
Kur një i ri sot e lexon shembullin e lartpërmendur, ka për t’u mahnitur me këtë sahab se si kujdesej ta mësonte përmendsh Kuranin dhe ta studionte atë, edhe pse nuk i kishte mjetet dhe mundësitë që i kemi sot. Nuk kishte as incizime apo mësues të Kuranit që ia kushtonin kohën vetëm atij, madje as Kurani nuk ishte i përmbledhur në Mus’haf që ta kishte më të lehtë për lexim dhe mësim. Megjithatë arriti deri në atë shkallë saqë e caktuan imam të fisit të vet.
Të njëjtin kujdes e shohim te Zejd ibn Thabiti. Fisi i tij shkonin te Pejgamberi, alejhi selam, dhe krenoheshin me të arriturat e Zejdit. Rreth asaj që ndodhi tregon Zejdi dhe thotë: “Fisi im i thanë Pejgamberit, alejhi selam: ‘Ky djalosh është nga fisi Beni Nexhar, i di përmendsh mbi dhjetë sure nga Kurani që ty të zbriti.’ Pejgamberit, alejhi selam, i erdhi mirë ky fakt dhe tha: ‘O Zejd, mësoje shkrim-leximin e gjuhës hebreje, se, pasha Allahun, nuk u besoj çifutëve kur i shkruajnë letrat që i drejtoj te paria e tyre.’ Kështu, e mësova shkrim-leximin e gjuhës hebreje për pesëmbëdhjetë net dhe e përvetësova atë, e më pas ia lexoja letrat Pejgamberit, alejhi selam, që ia dërgonin çifutët dhe i ktheja ato nëse Pejgamberi, alejhi selam, e kërkonte atë.”[2]
Një i ri tjetër, madje sa i kishte kaluar të dhjetat, quhej el-Bera ibn Azibi h. Ai thoshte: “Derisa emigroi te ne Pejgamberi, alejhi selam, në Medinë, unë i pata mësuar disa nga suret e shkurtra (prej sures Kaf e deri në fund të Mus’hafit).”[3]
Abdusamed ibn Abdurrahman ibn Ebu Rexha el-Belviju (vdiq, më 619 h.), e kishte lexuar përmendsh Kuranin para babait të tij. Po ashtu, lexoi me babanë e tij një numër të konsiderueshëm të librave. Kur u bë diku dhjetëvjeçar, babai i ndërroi jetë.[4]
Alij ibn Hibetullah el-Xhumejziju (vdiq më 649 h.) u bë hafëz në moshën dhjetëvjeçare.[5]
Mexhdudin Ebu Berekat ibn Tejmije (vdiq më 652 h.) mori dije dhe e mësoi përmendsh Kuranin te mixha i tij, Hatib Fahrudini, më pas, së bashku me djalin e mixhës, Sejfudinin, që ishte në moshën e adoleshencës, u nisën për të kërkuar dije.[6]
Zejd ibn Hasen Taxhudin el-Kindiju (vdiq më 613 h.) e lexoi përmendsh Kuranin para dijetarit Ebu Muhamed Sibt el-Hajati kur i kishte veç shtatë vjet. Imam Dhehebiu thotë që është rast i rrallë, dhe fakti që e karakterizoi ishte se i lexoi dhjetë kiraetet (llojet e leximeve) duke qenë dhjetë vjeç.[7]
Ebu Shame (vdiq më 665 h.) e mësoi përmendsh Kuranin kur ishte i vogël, ndërsa kiraetet i përfundoi te hoxha i tij es-Sahaviju dhe të tjerët, kur i kishte shtatëmbëdhjetë vjet.[8]
Ebu Bekr el-Miksatiju (vdiq më 713 h.) u bë hafëz i Kuranit para se t’i mbushte të njëzetat.[9]
Hamza ibn Habibi (vdiq më 158 h.) thotë për veten e tij: “Linda në vitin tetëdhjetë hixhrij, ndërsa u bëra hafëz i Kuranit kur i kisha pesëmbëdhjetë vjet.”[10]
Halef ibn Hisham ibn Thalebi (vdiq më 229 h.) doli prej Bagdadit kur i kishte nëntëmbëdhjetë vjet dhe nuk kishte në Bagdad hafëz më të mirë se ai.[11]
Mekij ibn Ebu Talibi (lindi më 355 h.), lexoi përmendsh Kuranin me gjithë kiraetet para hoxhës së tij, Ibn Galbuni, në vitin 376 hixhrij, d.m.th kur i kishte njëzet e një vjet.[12]
Ebu Alij el-Ehvaziju (lindi më 362 h.), u dallua qysh në fëmijëri me transmetimet e leximeve të Kuranit. Lexoi përmendsh Kuranin para hoxhës së tij, Kalunit, në vitin 378 hixhrij, kur i kishte gjashtëmbëdhjetë vjet.[13]
Ebu Bekr Nakashi (lindi më 266 h.) u dallua prej fëmijërisë për leximet e Kuranit. E lexoi Kuranin te hoxha i tij Hasen ibn Abas er-Raziju në vitin 275, pra kur i kishte nëntëmbëdhjetë vjet.[14]
Njëri prej tyre ishte edhe imam Neveviu, Allahu e mëshiroftë! Hoxha i tij Jasin ibn Jusuf el-Merakeshiju tregon: “E takova imam Neveviun kur ishte dhjetëvjeçar. Fëmijët e tjerë e urrenin, nuk donin të loznin me të. Kjo situatë e mërziste, prandaj largohej anash dhe qante. Nga mërzia lexonte Kuran. Këto imazhe më çuan ta dua. Babai tij e kishte lënë të punonte në dyqan, por ai nuk kishte interes për shitblerje, dëshira e tij ishte leximi i Kuranit. Shkova te mësuesi i tij e porosita me këto fjalë: Shpresohet që ky fëmijë të jetë dijetari dhe asketi më i madh i kohës së tij dhe njerëzit të përfitojnë prej tij. Më tha: ‘Ti a fallxhor më je?’ I thashë: Jo, por intuita ime më thotë që ky fëmijë do të ketë nam të madh me lejen e Allahut. Mësuesi shkoi i tregoi prindit të tij, i cili pas kësaj porosie e shtoi kujdesin për të, derisa imam Neveviu e përfundoi nxënien përmendsh të Kuranit dhe arriti ta realizonte ëndrrën, me lejen e Allahut.”[15]
Kur i riu qëndron përpara këtyre shembujve, i shtohen aspiratat dhe vullneti. Ai do t’i bashkëngjitet karvanit të tyre, saqë kur e kap Kuranin i duket sikur jeton në të njëjtën kohë dhe janë në të njëjtin ambient. Pra, kush e do një popull, me ta do të ringjallet në Ditën e Kiametit dhe kush i përngjason një populli, ai është prej tyre.
Në këtë rast, i riu i thotë vetes: Sa dallim i madh unë që i marr për shëmbëlltyrë dhe i pasoj këta hafëzë dhe moshatarët e mi të cilët u sprovuan me ndjekjen e yjeve të dëfrimit dhe tw së kotës?
– Shembuj prej hafëzëve bashkëkohorë:
Shembujt nga gjeneratat e mëhershme janë shumë, e ndoshta përmendja e disa prej shembujve bashkëkohorë ia shton edhe më tepër të riut euforinë. E sheh se moshatarët e tij të së njëjtës kohë arritën të bëheshin hafëzë, që kjo më tepër t’ia shtojë euforinë dhe vetëbesimin për aftësitë e tij.
Prej bashkëkohorëve është dijetari Zejd el-Fejadi, Allahu e mëshiroftë, i cili u bë hafëz kur ishte dhjetëvjeçar. Pak më vonë, në moshën dymbëdhjetëvjeçare e lexoi përmendsh Kuranin para hafëzëve.[16]
Isha anëtar i komisionit për testimin e hafëzëve të Kuranit te një shoqatë humanitare e Kuranit. Në mesin e konkurrentëve ishte një i ri hafëz, ende nuk i kishte kaluar të dhjetat. Prej tij kërkova të lexonte përmendsh në disa vende që hafëzët futen në siklet dhe e kanë rëndë, por ky djalosh ia doli të lexonte pa gabim në asnjë shkronjë. Madje në mesin e konkurrentëve ishte një tjetër fëmijë shtatëvjeçar hafëz i Kuranit.
Një i ri tjetër dymbëdhjetëvjeçar, hafëz i Kuranit, aq shumë ishte i përpiktë në hifzin e tij, saqë e dinte përmendsh çdo ajet me numër rendor.
Revista “El-Usra (Familja)” e kishin intervistuar një fëmijë tetëvjeçar, hafëz te Kuranit, i cili jetonte në Emiratet e Bashkuara Arabe.[17]
Ditëve të sotme kurset për ta mësuar Kuranin i gjejmë gati në çdo qytet dhe fshat. Prej aty dolën shumë të rinj hafëzë, madje disa prej tyre duke qenë ende në shkollë fillore. Për këtë, falënderimi i takon vetëm Allahut!
Shembuj ka sa të duash, por ajo kryesorja është që të gjithë ata te ne përçojnë shpresë dhe na japin ndjenjën e sigurisë se jemi të aftë ta arrijmë synimin tonë.
– Në jetëshkrimin e të moshuarve ka mësime:
Nxënia përmendsh e Kuranit në përgjithësi nis në fëmijëri. Prandaj, disa të rinj, pasi nuk kanë mësuar në fëmijëri, mendojnë se treni u ka ikur dhe u ka kaluar një pjesë e jetës pa mësuar gjë përmendsh prej Kuranit. Por jetëshkrimi i disa të moshuarve që në moshë të thyer u bënë hafëzë, mbetet të jetë shtytës i madh për këta të rinj që mos ta humbin vullnetin.
Pejgamberi m ishte dyzetvjeçar kur i erdhi shpallja dhe i zbriti Kurani. Po ashtu, kishte prej sahabëve që ishin moshatarë të tij, madje edhe më të vjetër se ai, dhe një numër i madh prej tyre u bënë hafëzë në moshë të thyer.
Përcillet për dijetarin Ibn el-Xheuzije, Allahu e mëshiroftë, se në moshën tetëdhjetëvjeçare e lexoi përmendsh Kuranin me dhjetë kiraetet.
Kur isha i vogël, me ne në xhami te grupi ynë i Kuranit vinte një plak. Ende e mbaj në mend pamjen e tij, ishte i verbër, mjekra e tij nuk kishte as një qime të zezë dhe kur ecte mbahej për shkopin e tij. Mësuesi i Kuranit më angazhoi mua të merresha me të. Unë lexoja i pari e ai e përsëriste pas meje. Të jem i sinqertë nuk kisha shumë dëshirë të merresha me të, sepse më kushtonte shumë kohë. Ai kishte aftësi të mësonte një faqe në ditë, kështu unë lexoja i pari, e ai e përsëriste pas meje. Nuk i duhej shumë kohë ta mësonte dhe ta përvetësonte mirë këtë faqe. Pastaj vinte të nesërmen dhe vepronim njëjtë. Pas një kohe filloi të mungonte. U interesova për të dhe njerëzit më treguan se kishte ndërruar jetë. Allahu e mëshiroftë!
Rasti i tij e portretizon ambicien e lartë të tij që ajo e nxiste në këtë moshë të shtyrë, ku eshtrat i ishin dobësuar dhe sytë i ishin verbëruar, të përpiqej dhe të kalonte kohën në nxënien përmendsh të Kuranit.
Pikërisht kjo ambicie i drejtohet shumicës së atyre që pretendojnë se treni u ka ikur dhe u thotë: “Nëse ata mundën të arrinin, ti je më meritor të arrish dhe të korrësh sukses.”
– Prej çasteve të tyre në vendet ku ua mësonin të tjerëve Kuranin:
I pari që i shpiku hallkat (grupet) e Kuranit ishte sahabi, Ebu Derda. Përcjell Muslim ibn Mishkemi se Ebu Derda i kishte thënë atij: “Numëroji sa veta janë në ndejën tonë.” I thanë që numri ishte më tepër se një mijë e gjashtëqind veta. Ata lexonin Kuranin dhe garonin mes vete. Grupet përbëheshin prej dhjetë nxënësve. Çdonjëri prej tyre pasi e falte sabahun, shkonte në një qosh e lexonte pjesën e caktuar, mësuesi e vështronte dhe e dëgjonte si po lexonte. Ibn Amiri ishte udhëheqësi kryesor i të gjitha grupeve, ndërsa çdo grup kishte nga një mësues. Nxënësi, pasi e mësonte përmendsh pjesën e caktuar, shkonte te Ebu Derda h e lexonte para tij.
Ebu Abdurrahman Sulemiju (vdiq më 74 h.), dijetari dhe lexuesi i njohur i Kuranit në kohën e vet, u mësoi njerëzve Kuranin për dyzet vjet radhazi në Xhaminë e Madhe (të Kufës).[18]
Ibn Ahrami (vdiq më 341 h.) e kishte një grup të madh të nxënësve në xhaminë e Damaskut, ku prej pas namazit të sabahut e deri në drekë lexonin para tij.
Muhamed ibn Alij Sulemiju tregon se një ditë u zgjua herët në agim, me shpresë që radha e tij për lexim të vinte më shpejt te Ibn Ahrami, por, kur shkoi, i gjeti tridhjetë lexues që kishin shkuar para tij. I erdhi radha të lexonte në namazin e ikindisë![19]
Ebu Mensur Bagdadi jetën e kaloi duke ua mësuar njerëzve Kuranin. Para tij lexoi numër shumë i madh njerëzish. Karakteristikë që e dallonte karshi të tjerëve ishte se ua mësonte Kuranin edhe të verbërve.
Ebu Muhamed Sibt el-Hajati nxori shumë hafëzë dhe një numër i madh i njerëzve lexuan para tij.
Ibn Muxhahidi (vdiq më 324 h.) kishte tetëdhjetë e katër mësues të Kuranit që i mësonin njerëzit dhe pesëmbëdhjetë mësues të verbër që ua përsërisnin fjalë për fjalë Kuranin nxënësve.[20]
Bekar ibn Ahmed ibn Bekari (vdiq më 353 h.) ishte mësues i Kuranit pwr afër gjashtëdhjetë vjet.[21]
Subeji’ ibn Muselemi (vdiq më 508 h.) ua mësonte njerëzve Kuranin prej sabahut e deri diku në drekë. Kur u plak dhe nuk mund të ecte, e bartnin të tjerët deri në xhami.[22]
Muhamed Ebu el-Mealiju ishte mësues i Kuranit për gjashtëdhjetë vjet. I erdhi koha t’i mësonte edhe fëmijët dhe nipat e nxënësve të tij. Krejt mundin e bënte për hir të Allahut, askujt nuk i kërkonte kompensim për mësimin e Kuranit, ndërsa veten dhe familjen e mbante me punë të tjera që i punonte.[23]
Tek Iljas ibn Ulvani (vdiq më 673 h.), e përfunduan përmendsh Kuranin më shumë se një mijë persona.[24]
Muhamed ibn Husejn ibn Muhamedi njihej që ua mësonte njerëzve Kuranin prej ezanit të sabahut.
Ka edhe shumë të tjerë që historia i njeh, por ka edhe të tillë që me vdekjen e tyre, nuk i njeh më askush nëpër histori, ka vdekur edhe ajo me vdekjen e tyre. Allahu nuk ia humb mundin askujt prej punëmirëve.
Sa fatlumë që janë këta njerëz me lavdërimin dhe dëshminë e Pejgamberit, alejhi selam, për ta, i cili tha: “Më i miri ndër ju është ai që e mëson Kuranin dhe ua mëson të tjerëve.” Kur e kujton çdonjëri prej mësuesve të Kuranit këtë hadith dhe i lexon jetëshkrimet e këtyre hafëzëve, do t’i vijë turp prej vetes kur i shkon mendja që ndeja e tij me orë për t’ua mësuar të tjerëve Kuranin është humbje e kohës. Ai ka për ta ndier që kjo kohë është më e mira që e shpenzon dhe se Allahu do t’ia kompensojë me diçka më të mirë për çdo sekondë që e harxhon në mësimin e Kuranit, si dhe do të jetë një lloj ngushëllimi për vështirësitë që i përjeton me fëmijët gjatë mësimit të tyre.
Arsimi i plotë dhe i përkryer nuk përfundon thjesht veç te mësimi i të tjerëve dhe nxënia përmendsh e Kuranit, sepse duhet t’u shtohet atyre edhe mbjellja e domethënieve të Kuranit në shpirtra, të edukohen që ta duan dhe ta madhërojnë Kuranin, të edukohen me etikën e tij dhe të punojnë me të.
Ky është një mision i lartë dhe hap i rëndësishëm në përgatitjen e tullave për nisjen e ndërtimit të kullave të larta. Kjo porosi është për ty, o ti mësues i Kuranit! Asnjëherë mos e harro porosinë e Allahut për të dërguarin e Tij: “Mos e hidh shikimin në të mirat kalimtare, që Ne ua kemi dhënë disave prej tyre, si stoli të jetës së kësaj bote…” (Ta Ha: 131)
– Rezistenca karshi vështirësive:
Kur ata e kuptuan namin e madh të Kuranit, pozitën e lartë të hafëzëve dhe se nuk blihej lirë, atëherë dhanë çdo mund dhe përballuan çdo vështirësi. Në vazhdim po i përmend veç disa prej lajmeve të tyre:
Ebu Bekr ibn Ajashi, i njohur si Shu’be, thotë: “Kuranin e mësova tek Asimi për afër tri vjet. I nxehti, bora dhe shiu nuk më ndalën të shkoja tek ai. Gjatë kësaj periudhe nuk frekuentoja ndonjë dijetar tjetër.”[25]
Lexuesi i njohur, Varshi (Uthman ibn Seidi), shkoi prej Egjiptit në Medinë të lexonte te Nafiu. Kur mbërriti në Medinë, personi që e priti, i tha: “Më porositi Nafiu të të pyes se a mund të flesh në xhami?” Imam Varshi pranoi pa asnjë diskutim. E kur u bë sabahu, erdhi Nafiu dhe iu drejtua Varshit me fjalët: “Ti je i huaji?” I tha: “Po, unë jam, Allahu të mëshiroftë!” Nafiu i tha: “Ti je më meritori për të lexuar i pari.”[26]
Udhëtim, kurbet, fjetje në xhami; e gjithë kjo përpjekje veç ta arrijë zinxhirin më të lartë në leximin e Kuranit. E brezi ynë ku janë sot, që u duken shumë disa hapa se i bëjnë deri në xhami, apo se qëndrojnë disa orë në xhami, apo se zgjohen herët në mëngjes dhe e sakrifikojnë gjumin, e pastaj duan ta arrijnë atë që e kanë arritur të parët?!
Udhëtimi, kurbeti dhe fjetja në xhami, po ashtu ishin pjesë e jetëshkrimit të imam Taberiut, i cili qëndroi në Bejrut për disa ditë, prej tyre shtatë ditë fjeti në xhaminë e madhe derisa e përfundoi leximin përmendsh të Kuranit sipas mënyrës së leximit “Esh-Shamije” para hoxhës Abas ibn Velid el-Bejruti.
– Prej atyre që u bënë hafëzë për një kohë të shkurtër:
Ebu Vail Shekik ibn Seleme ishte imam i madh dhe dijetar i Kufës. Jetoi në kohën e Pejgamberit m, por nuk e kishte parë apo takuar atë, e mësoi Kuranin për dy muaj.[27]
Një student turk që studionte në universitet arriti ta mësonte Kuranin për shtatëdhjetë ditë!
Më tregoi personalisht një dijetar, hafëz i njohur i cili merret me leximin dhe mësimin e Kuranit, për një person të gjeneratave më të vjetra se e kishte mësuar Kuranin për tre muaj. Më interesant është pyetja se si e kishte mësuar dhe kur e kishte mësuar? E kishte mësuar rrugës i hipur në kafshën e tij kur shkonte të mbushte ujë. Me vete çdoherë e mbante Mus’hafin, e rrugës kur shkonte dhe vinte lexonte, derisa për tre muaj u bë hafëz.
Disa hafëzë tregojnë se ka të rinj që e mësojnë krejt Kuranin gjatë kohës së pushimit të verës.[28]
O ju të rinj, këta ishin të parët tuaj dhe këto ishin disa prej jetëshkrimeve të tyre, që ato të jenë kundërpërgjigje përballë vrullit të lajmeve të të shfrenuarve dhe të dështuarve, që me to ballafaqohen të rinjtë tanë.
(Pjesë nga libri: “Nxënia përmendsh e Kuranit” – është i përkthyer në shqip)
Dr. Muhamed ed Duvejshi
Nga arabishtja: Irfan JAHIU
[1] Ahmed (5/30), (19821).
[2] Buhariu, Ahmedi (5/186) (21673).
[3] Tabakat Ibn Sad (4/271).
[4] Marifetu el-Kura el-Kibar (2/611).
[5] Marifetu el-Kura el-Kibar (2/651).
[6] Marifetu el-Kura el-Kibar (2/653).
[7] Marifetu el-Kura el-Kibar (2/586-587), Sijer el-Ealam en-Nubela (10/580).
[8] Marifetu el-Kura el-Kibar (2/725).
[9] Marifetu el-Kura el-Kibar (1/118).
[10] Marifetu el-Kura el-Kibar (2/653).
[11] Sijer el-Ealam en-Nubela (10/580).
[12] Marifetu el-Kura el-Kibar (1/395).
[13] Marifetu el-Kura el-Kibar (1/403).
[14] Marifetu el-Kura el-Kibar (1/294).
[15] Sahih Muslim bi sherh en-Nevevij (1/74).
[16] Revista el-Arabije, numri 229, (fq.68).
[17] Revista el-Usra numri (44), muaji Dhulkade 1317 h., (fq.36).
[18] Sijer Ealam en-Nubela (4/268).
[19] Sijer Ealam en-Nubela (4/268).
[20] Sijer Ealam en-Nubela (15/565).
[21] Marifetu el-Kura el-Kibar (1/271).
[22] Marifetu el-Kura el-Kibar (1/306).
[23] Marifetu el-Kura el-Kibar (1/463).
[24] Marifetu el-Kura el-Kibar (2/687).
[25] Marifetu el-Kura el-Kibar (1/138).
[26] Marifetu el-Kura el-Kibar (1/154).
[27] Sijer Ealam en-Nubela (4/163).
[28] Si ta mësosh Kuranin Famëlartë? (fq. 7).
